De vredesmachine van Timo Honkela

Ik was zeker niet meteen getriggerd toen ik de titel van het stuk las: “Professor Honkela en de verpletterende vredesmachine”. Het klonk meer als de titel van een strip. Gecombineerd met het beeld, een supermanachtige persoon met een vredesteken op de borst, was het voor mij geen aanbeveling. Ik ben geen striplezer en ook geen fan van het ‘Superhero movie’ genre. Geen idee waarom niet trouwens. Maar het stuk ging over een Finse professor die werkt aan een computer die wereldwijd vrede zou moeten brengen. En vrede, daar loop ik wel warm voor.

Als mediator krijg ik in de regel te maken met precies het tegenovergesteld van vrede, onvrede dus. Als je zoekt naar synoniemen voor onvrede stuit je op termen als onenigheid, bonje, ruzie, onmin, ongenoegen, oorlog. En dat is de situatie waar je als mediator in beginsel mee te maken krijgt: boosheid, wederzijds onbegrip, verdriet, ruzie, agressie of een uiterst ongemakkelijk en ijzig zwijgen. Ook aan tafel kan het oorlog zijn.

Soms probeer ik mensen uit te leggen dat, op het moment dat de communicatie tussen mensen verstoord is, het heel moeilijk is om de ander nog te verstaan. En dat bedoel ik dan vooral overdrachtelijk. En zelfs dat wordt dan al vaak – letterlijk – niet meer gehoord, omdat mensen te veel in beslag genomen worden door dat smeulende of juist hoog oplaaiende en allesverzengende conflict.

De vredesmachine van Honkela heeft als bedoeling om conflicten op te lossen die worden veroorzaakt als verschillende partijen elkaar niet wezenlijk begrijpen. Door gebruik te maken van allerlei vertaalsoftware en andere taaltechnologie wil hij dit tegengaan. Hierbij focust Honkela op het voorkomen van interculturele miservstanden. Hij betoogt dat een enkel woord voor twee mensen al een fundamenteel andere betekenis kan hebben afhankelijk van ervaring, cultuur, land en geschiedenis, en daarmee kan zorgen voor verstoring in de communicatie. De vredesmachine functioneert dan als een soort ‘gids’ die direct kan reageren als het apparaat ‘waarneemt’ dat er sprake is van miscommunicatie. Door vervolgens op een ‘menselijke’ manier te interveniëren, bijvoorbeeld door partijen erop te wijzen dat ze elkaar verkeerd begrijpen, de-escaleert de machine en nemen emoties als angst en woede bij mensen af.

Na mijn scepsis bij de introductie van de professor en zijn plannen vond ik dit idee hartverwarmend. En realiseerde ik me dat wij – mediators – eigenlijk ook een soort vredesmachines zijn. Want ook tussen mensen bij wie geen sprake is van een interculturele context speelt het elkaar niet wezenlijk (meer) begrijpen in een conflictsituatie vaak een grote rol. En gidsen wij hen – zo goed als we kunnen en zo ver als de cliënten bereid zijn te gaan – langs de afgrond richting veiliger gebied. Het is een grillig pad, waarbij we de oplossing, een positieve kentering, na elke bocht in het vizier kunnen hebben maar waar evengoed het pad blijkt dood te lopen en we, zonder aanwijzingen, op zoek moeten naar een nieuwe, begaanbare weg. Het is een mooi vak, spannend en ook risicovol. Je weet tenslotte nooit waar je uitkomt.     

Terug naar de vredesmachine van Honkela. Ongetwijfeld zullen mensen zijn ideeën met hoongelach ontvangen en overgaan tot de orde van de dag. Gelukkig zijn er inmiddels ook talloze wetenschappers die meedenken en -dromen met Honkela en heeft de universiteit van Helsinki hem ruimte ter beschikking gesteld om in alle rust te werken aan zijn vredesmachine. Na het doornemen van de zaterdagkrant denk ik vooral, was ie maar al klaar, die vredesmachine. In de tussentijd draag ik mijn steentje bij door mensen in conflict te helpen elkaar weer te verstaan. Zodat conflict weer omgezet wordt in contact. En vanuit verbinding ontstaat de ruimte om er samen uit te komen.

(bron: de Volkskrant, 21 oktober 2017 ‘Professor Honkela en de verpletterende vredesmachine’ door John Schoorl)